In een relatie, en zeker in een liefdesrelatie, is er altijd sprake van dynamiek: de ene partner reageert (onbewust) op de houding of het gedrag van de ander. Als de één te veel nabijheid zoekt, kan dat voor de ander aanleiding zijn om zich juist meer terug te trekken. Maar ook andersom: als een van de partners te afwezig is of zich te veel terugtrekt, kan dat voor de andere partner aanleiding zijn om juist meer toenadering te zoeken. Er ontstaat de neiging om de ander te gaan ‘zoeken’.
Iedereen die in een relatie zit of heeft gezeten herkent vast iets van deze dynamiek; de dans tussen afstand en nabijheid. Binnen een bepaalde marge hoeft dat niet problematisch te zijn. Echter als beide polen zijn doorgeschoten kan dit het echte contact in de weg staan. Je raakt als partners verstrikt in deze dynamiek en dat zorgt ervoor dat de liefde niet meer kan stromen. Dat kan heel pijnlijk zijn.
Ter illustratie een praktijkvoorbeeld:
De liefdes dynamiek van Daan en Saskia
Daan en Saskia komen met de vraag voor relatiebegeleiding. Ze hebben al meer dan 20 jaar een relatie. De relatie is altijd wat onrustig geweest, maar de laatste jaren is de onrust toegenomen. Daan heeft een aantal keren afstand genomen door tijdelijk een paar maanden ergens anders te gaan wonen. Hij vraagt zichzelf dan af: ‘Is dit het nou?’ Bij Saskia roept dit veel onzekerheid op. Daan heeft behoefte aan meer ruimte en vrijheid en kan zich beklemd voelen in de relatie. Saskia heeft juist meer behoefte aan samen zijn en verbinding.
In een relatie verlangen we ernaar op verschillende niveaus met elkaar verbonden te zijn. Idealiter zijn we met elkaar verbonden: vanuit de liefde (hart), vanuit betekenis-/zingeving (hoofd), vanuit seksualiteit (buik/bekken).
Om op de verschillende niveaus goed met de ander te kunnen verbinden is het noodzakelijk dat we ons eerst met onszelf verbonden voelen. Dit noemen we de verticale verbinding.
De verticale verbinding is de beweging naar binnen, vanuit het hoofd (ratio) naar het voelen en ervaren in hart, buik en bekken. Het is de verbinding maken met het lijf. Zolang we over gevoelens praten of over gevoelens denken, hoeven we ze niet te voelen. Zodra we de focus naar het lijf brengen, kunnen we gevoelens gaan ervaren en voelen. Er ontstaat echte verbinding met jezelf.
We kunnen in echte verbinding zijn en blijven met de ander als we goed contact houden met onszelf. De volgorde is eerst verticaal en dan horizontaal. Eerst vanuit je eigen autonomie contact maken met je eigen behoeften, gevoelens en vandaaruit de verbinding met de ander maken.
Vanuit de verticale verbinding, vanuit het contact met jezelf stap je in de horizontale verbinding, in de verbinding met de ander. Dan kan er een diepe verbinding voelbaar worden op alle drie de lagen.
Er zijn twee manier om het echte contact (onbewust) uit de weg te gaan:
- Te veel instappen
- Te veel uitstappen
Als we te veel instappen, zijn we in het contact meer met onze aandacht bij de ander dan bij onszelf. Een natuurlijk voorbeeld daarvan is de verliefdheidsfase, dan willen we het liefst helemaal bij die ander zijn en zitten we in een soort symbiose.
Aan de buitenkant kan deze verbinding er mooi uitzien. Een verbinding vanuit een open hart, maar er zit vaak een diepe angst onder. Door te veel in te stappen en te veel bij de ander te zijn hoeven we onze eigen pijn, onze eigen leegte niet te voelen. Daarom noemen we dit een schijnverbinding.
Voor een tijdje kan dat heerlijk zijn om zo in de ander op te gaan, maar vroeg of laat ontstaat ook de natuurlijke neiging om je autonomie weer te voelen en je eigen impulsen te volgen. Vanuit deze eigen vrije stroom kun je weer de verbinding zoeken met de ander. Zoals in afbeelding 3 staat ben je dan zowel verticaal met jezelf en horizontaal met de ander verbonden.
Het kan ook zijn dat de één te veel instapt. Degene die te veel instapt is met de aandacht meer bij de ander dan bij zichzelf. Als we kijken naar de liefdesbange polen (verlatingsangst versus bindingsangst) zit je dan aan de kant van de verlatingsangst.
In deze afbeelding stapt de vrouw te veel in (wat ook een man kan doen) en raakt ze de verbinding met zichzelf kwijt.
Door te veel in te stappen, passen we ons aan en maken we onszelf afhankelijk van de ander. We geven veel aan de ander, maar in de onderstroom verwachten we eigenlijk iets terug waardoor een verborgen claim kan ontstaan.
Doordat de één te veel in stapt kan het de neiging van de ander zijn om juist uit te stappen.
Een andere manier om het echte contact uit de weg te gaan is om te veel uit te stappen.
Als je aan de kant zit van de bindingsangst, zul je dit meer herkennen. Je hebt behoefte aan vrijheid en ruimte.
In deze afbeelding stapt de man uit (wat net zo goed ook de vrouw kan zijn). Hij heeft ruimte nodig en stapt in dit geval te ver uit, waarbij zijn hart dicht gaat en hij zich weg beweegt van zijn partner.
De behoefte aan vrijheid en ruimte lijkt een gezonde autonome beweging, maar onder deze oppervlakte herhalen we een diep overlevingspatroon. Door te veel uit te stappen en ons hart te sluiten, hoeven we onze eigen existentiële angst voor verbinding niet te voelen. Het is dan een onvrije beweging vanuit een oud overlevingspatroon.
We trekken ons terug en sluiten ons hart om teleurstelling en pijn te voorkomen. We lijken onafhankelijk, maar daaronder schuilt een diepe leegte of eenzaamheid.
In dit plaatje zijn de verschillende posities in kaart gebracht.
In positie 1 en 3 ben je getriggerd in een oude kindpijn. Je herhaalt een relatie uit het verleden (met je moeder/vader) in het heden (met je liefdespartner, of bijv. leidinggevende)
In positie 2 zit je in de gezonde volwassene vanuit het hier en nu.
In een relatie is er altijd dynamiek. Als één te veel uitstapt en naar de schijnautonomie beweegt, dan gaat de ander waarschijnlijk meer naar de kant van de schijnverbinding, of andersom. Omdat er sprake is van dynamiek, zal de andere partner bijna als vanzelf naar de andere kant bewegen aangezien beiden hier (vaak onbewust) een belang bij hebben. Ze ‘helpen’ elkaar hiermee weg te bewegen van elkaars oude pijnpunten.
We worden als het ware ‘bewogen’ naar positie 1 of positie 3 als we getriggerd worden door oude (kind)pijn. Als beide partners hierin getriggerd worden en vanuit hun oude overlevingspatronen op elkaar reageren, raken ze verstrikt in elkaar.
Praktijkvoorbeeld Daan en Saskia ‘de Scotch case’
Daan en Saskia zijn op vakantie in Madrid met een groep vrienden.
Op een avond als ze terugkomen uit de stad, staan ze met z’n allen in de lift en zegt Daan als een soort mededeling tegen Saskia dat hij nog whisky gaat drinken met zijn vrienden.
Saskia voelt zich niet gezien, ze mist de afstemming. Haar behoefte is dat Daan samen met haar naar bed gaat zodat zij goed kan inslapen.
Als Saskia alleen op haar kamer is, stuurt zij Daan een whatsapp om te vragen of hij naar de kamer komt. Daan gaat met tegenzin naar haar toe waar zij hem vraagt haar toe te zeggen om op een afgesproken tijdstip terug te zijn zodat ze weet wanneer hij terug is en zij dan met hem kan gaan slapen. Daarop zegt Daan dat hij zich ingeperkt voelt in zijn vrijheid en gestraft voor zijn autonomie. Het blijkt toch niet te kunnen waar hij zo naar verlangt. Zijn behoefte is om te genieten van dit moment met vrienden zonder rekening te hoeven houden met de tijd.
Ze hebben een korte woordenwisseling en vervolgens gaat Daan naar zijn vrienden. Saskia kan niet slapen en als Daan terugkomt is de spanning opgebouwd en zegt ze er wat van. Ze zijn allebei getriggerd en hebben een urenlange woordenwisseling. Het lukt ze niet om elkaar te bereiken.
Het is duidelijk dat hier een verstrikking gaande is. Daan en Saskia zoeken allebei op een andere manier contact om hun getriggerde pijn niet te hoeven voelen.
Daan stapt te veel uit, dat lijkt heel autonoom maar het is een schijnautonomie. Hij gaat op alleen en stapt uit de verbinding met Saskia. Daarbij projecteert hij zijn gevoelens van verstikking op Saskia en legt die vervolgens bij haar neer. Hiermee herhaalt hij de relatie met zijn moeder, die erg verstikkend was, in het hier en nu met Saskia. De grootste angst van Daan is dat als hij in echte verbinding gaat hij zijn vrijheid helemaal kwijtraakt. Hij is bang om ‘opgeslokt’ te worden door Saskia. Zijn mededeling dat hij nog iets gaat drinken klinkt heel onafhankelijk maar daaronder schuilt een diepere afhankelijkheid die niet onderkend wordt.
Saskia stapt te veel in, zij lijkt de verbinding met Daan te maken maar dat is een schijnverbinding. Ze maakt zich afhankelijk en daarmee slachtoffer van Daan voor haar nachtrust en gemoedstoestand. Er is een diepere pijn van eenzaamheid en verlatenheid in haar geraakt waarmee de vraag aan Daan om op een bepaald tijdstip terug te zijn niet vrij is. Het wordt een claim omdat ze de zorg voor haar pijn hiermee uitbesteedt aan Daan. Saskia herhaalt hiermee een relatie uit het verleden: zij heeft zich niet gezien gevoeld door haar moeder die meer aandacht had voor de zussen van Saskia waardoor zij zich snel buitengesloten voelde. De grootste angst van Saskia is dat als Daan in zijn echte autonomie gaat staan, er helemaal geen verbinding meer is.
Als we geraakt worden in een oude pijn zal de overlever in ons zorgen voor het afdekken van die pijn. Positie 1 en 3 zijn voorbeelden van het afdekken van de oude pijn.
Gezonde autonomie is de voorwaarde om dieper in verbinding te komen met de ander. Hoe sterker je in je gezonde autonomie staat, contact kunt maken met je eigen (pijnlijke) gevoelens en daarvoor verantwoordelijkheid neemt, des te dieper je in verbinding kunt gaan. De verbinding gaat dan niet ten koste van de autonomie (angst van Daan) en de autonomie staat dan niet in de weg voor verbinding (angst van Saskia). Je maakt dan de verticale verbinding die hoort bij positie 2. In het voorbeeld van Daan en Saskia kunnen deze posities er als volgt uitzien.
- Te veel uitstappen (positie 1)
Ze gaat uit verbinding, sluit haar hart en zegt: ik doe het wel alleen. Dit triggert mogelijk een schuldgevoel bij Daan.
- Te veel instappen (positie 3)
Ze gaat te veel met Daan mee en laat de verbinding voorgaan. Daan krijgt de goedkeuring, maar onderhuids neemt ze hem dat kwalijk als hij dat echt doet en werpt ze dat later mogelijk voor zijn voeten. Door te veel in te stappen creëert ze een schijnveiligheid omdat ze die laat afhangen van Daan en verliest ze zelf aan kracht en levensenergie.
- Verticale verbinding (positie 2)
Ze maakt contact met de getriggerde pijn van het verlate en eenzame meisje in haar en draagt verantwoordelijkheid en zorg voor haar eigen pijn. Ze kan eventueel uitreiken naar Daan vanuit deze laag maar laat hem vrij in zijn reactie.
- Te veel uitstappen (positie 1)
Hij gaat uit verbinding door niet (voldoende) af te stemmen en los van Saskia zijn eigen gang te gaan.
- Te veel instappen (positie 3)
Hij gaat voor Saskia zorgen. Hij gaat bijvoorbeeld vragen om goedkeuring: ‘Mama’ mag ik dat doen? Pas als de goedkeuring er is kan Daan met een gerust hart zijn whisky gaan drinken. Als Daan zijn eigen verlangen onderdrukt en te veel voor Saskia gaat zorgen (pleasen), ontstaat er verstikking en is er voor Daan geen andere mogelijkheid dan weer helemaal uit te stappen (positie 1). In de onderstroom zorgt dit voor rancune, verlies aan kracht en levensenergie.
- Verticale verbinding (positie 2)
Daan neemt zijn echte autonomie vanuit afstemming en verbinding met Saskia. Hij heeft te verduren dat hij het niet kon oplossen voor zijn moeder die haar eigen pijn niet kon dragen en laat in het hier en nu de verantwoordelijkheid voor de pijn van Saskia bij haar. Daarentegen draagt hij zijn eigen existentiële angst en eenzaamheid van het kleine jongentje die te veel aan zijn lot werd overgelaten omdat zijn moeder genoeg had aan zichzelf. Hij komt nu op voor zijn echte verlangen (wat hij niet kon naar zijn moeder) en gaat helder en met open hart in zijn mannelijke energie staan.
In de liefde is het onvermijdelijk dat je getriggerd wordt in je (oude) pijn. Het is dus niet de vraag of je getriggerd wordt maar hoe je ermee om kunt gaan.
Vanuit positie 1 of 3 kun je de overtuiging hebben dat het vooral aan je partner ligt en dat het de hoogste tijd is dat hij/zij een stap gaat zetten. Daarmee houd je jezelf buiten schot. De helende beweging begint altijd bij jezelf. Degene die getriggerd is heeft voelwerk te doen. De volgende drie stappen kunnen je daarbij helpen.
Het begint met de erkenning van de gelijkwaardigheid in je relatie. In positie 1 ga je net wat boven je partner staan en in positie 3 maak je jezelf kleiner dan de ander. Door te erkennen dat je partner waarschijnlijk in dezelfde mate verwond is als jijzelf geef je erkenning aan de gelijkwaardigheid.
Het is een open deur maar je kunt je partner niet veranderen. Het belangrijkste wat je kan doen is je bewust worden wanneer je zelf getriggerd bent en op te merken wanneer je te veel bent uitgestapt (positie 1) of te veel bent ingestapt (positie 3). Zodra je je daarvan bewust bent, heb je een keuze om terug te stappen naar de verticale verbinding (positie 2) en stil te staan bij de pijnlijke gevoelens die getriggerd zijn.
Om te voorkomen dat er in de onderstroom rancune of een claim ontstaat, is het van belang om je oprechte verlangen uit te spreken naar je partner. Maak contact met je eigen verlangen zonder dat je bij voorbaat al rekening gaat houden met je partner, maar ook zo dat de uitkomst daarvan nog open is. Je bent immers in relatie en wilt daarom open staan voor wat het met de ander doet. Je bent vrij om - na de ander gehoord te hebben - alsnog je eigen keuze te maken.
Het kan helpen door het bijzinnetje ‘dit is mijn verlangen, of je me dat nu kunt geven of niet, dit is mijn verlangen’ er achteraan te denken (of te zeggen). Check daarbij of je hart open is en de energie die je meegeeft aan de woorden echt vrij is! Of iets vrij overkomt zit nooit in de woorden maar altijd in de energie waarmee ze uitgesproken (of gedacht) worden.
In het geval van Daan en Saskia zou dat er als volgt kunnen uitzien:
- Daan: ‘Ik heb zin om met mijn vrienden Whisky te drinken en open te kijken hoe de avond zich ontvouwt.’ (Of je me die ruimte kunt geven of niet, dit is mijn verlangen)
- Saskia: 'Ik ben bang dat ik niet kan slapen als ik alleen ben in deze vreemde hotelkamer. Ik wil graag samen met jou gaan slapen zodat ik weet dat ik goed inslaap.’ (of je dat voor mij wilt doen of niet, dit is mijn verlangen)
Door je verlangen openlijk en in verbinding naar de ander uit te spreken, kan je partner daarop reageren wat weer nieuwe informatie kan opleveren. Als beiden elkaar echt gehoord hebben in hun verlangen kan er een beslissing genomen worden vanuit de gezonde volwassen plek. Dit betekent niet per definitie dat alle partijen krijgen wat ze het liefste willen.
Het vraagt veel moed om te bewegen naar positie 2 om te gaan voelen wat ons heeft geraakt. Op dat moment zal de saboteur in ons alles in het werk doen stellen om hiervan weg te gaan. De saboteur heeft je vooral als kind willen beschermen tegen pijn en heeft daarmee een belangrijke functie gehad. Als volwassene staat de saboteur je in de weg om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen pijnlijke delen.
Aangezien onze saboteur vele sluwe manieren heeft om de verbinding met onszelf te saboteren is het goed om hem te leren herkennen. Hier wat vragen en handvatten die kunnen helpen:
- Hoe saboteer jij jezelf? Geef een paar voorbeelden wanneer jouw saboteur actief was en hoe dat er uit zag?
- Wat zijn de (herhalende) zinnetjes, reeks van gedachten, projecties die jij jouw saboteur hoort zeggen? Schrijf deze zo eerlijk mogelijk voor jezelf op en maak hier een lijstje van.
- Wat zijn mechanismen waar de saboteur gebruik van maakt om weg te gaan van je echte gevoel? (vluchten in werk, teruggaan naar het verleden of toekomst, alcohol, moeheid, netflixen, veinzen, …)
- Neem de tijd om dieper in jezelf te zakken. Voor welke diepere gevoelens probeert de saboteur jou te beschermen? Welke gevoelens zijn eigenlijk te pijnlijk om naar boven gehaald te worden?
- Wat zijn manieren voor jou waarmee jij je eigen saboteur kunt ontmaskeren? Hoe kun jij zelf weer achter het stuur gaan zitten? Hoe kun jij je gezonde volwassene ophalen die zorg kan dragen voor dat kleine jongentje of meisje die zo bang, verdrietig of boos is?
Besef dat de kracht van de saboteur alles zegt over de diepte van je pijn die afgedekt moet blijven. Veroordeel je saboteur daarom niet, ga er niet mee in gevecht, dat win je namelijk nooit. Kijk compassievol naar je saboteur en sta stil bij de pijn waarvoor hij je ooit op deze manier moest beschermen.
Als je allebei vanuit positie 2, vanuit de gezonde autonomie, in de relatie bent, kan de liefde op alle lagen stromen.
De ongezonde dynamiek wordt doorbroken als één van de partners in positie 2 kan blijven als de ander naar één van de andere posities schiet of als hij kan terugkeren naar positie 2, ook al blijft de ander in positie 1 of 3 hangen.
Positie 1 en 3 zijn altijd een uitnodiging voor een helende beweging en daarmee een verdieping in jezelf. Vanuit deze verdieping kun je weer op een diepere laag met de ander verbinden. Of de ander meebeweegt en ook de helende beweging volgt is aan de ander. Doet de ander dat wel, dan verdiep je samen de relatie. Doet de ander dat (keer op keer) niet, dan is de kans groot dat je uit elkaar groeit en mag je je conclusie trekken.
Voorbeeld van een mogelijk scenario vanuit positie 2
Daan: ‘Ik heb zin om nog even met mijn vrienden Whisky te gaan drinken, hoe is dat voor jou?’ (Door toevoeging van de laatste zin maakt hij de brug naar Saskia waarmee hij waarde toekent aan de relatie.)
Saskia (voelt zich daardoor gezien maar heeft vanuit haar angst een ander verlangen): 'Ik ben bang dat ik niet kan slapen als ik alleen ben in deze vreemde hotelkamer. Ik wil graag samen met jou gaan slapen zodat ik goed inslaap, dat is belangrijk voor mij. Kun je zeggen hoe laat je terug bent, dat geeft mij zekerheid en veiligheid?’
Daan: ‘Ik weet dat dit belangrijk voor je is, maar ik wil nu liever niets vastleggen en zien hoe de avond zich ontvouwt, even die ruimte en ontspanning voelen.’ (Hij erkent haar in hoe belangrijk het voor haar is maar blijft bij zijn verlangen.)
Saskia: ‘Ik snap ook dat dit belangrijk voor jou is en ik wil ook dat je ervan kunt genieten. Ik ga zorg dragen voor het kleine meisje in mij, wat ik niet makkelijk vind maar dat hoef jij niet voor mij op te lossen.’ (Saskia erkent hem ook in zijn verlangen, neemt verantwoordelijkheid voor zichzelf en reguleert haar eigen angst.)
Daan: (voelt zich gezien waardoor zijn hart verder opent voor Saskia) 'Dan ga ik nu naar mijn vrienden en als ik terugkom en je nog wakker bent, kun je in mijn armen in slaap vallen.'
Wil je aan de slag met het helen van de oude pijn en jezelf uit de liefdesbange dynamiek bevrijden? Dan is de online training Liefdeskunst iets voor jou. Je kunt 3 gratis lessen aanvragen om te kijken of deze training aansluit bij jouw behoeften.
Graag houd ik je op de hoogte van alle activiteiten en ontwikkelingen. Ik ga vanzelfsprekend zorgvuldig om met je gegevens. Voor meer info: bekijk de Privacyverklaring.
