De uitzending van BOOS* over de vermeende seksuele grensoverschrijdingen die - naar zeggen van de vele slachtoffers - hebben plaatsgevonden bij het populaire televisieprogramma The Voice of Holland, heeft veel los gemaakt. Deze uitzending getuigt van het feit dat we ook in ons land de fase van wegkijken gepasseerd zijn. De vragen die dit bij mij oproept zijn: hoe zorgen wij in onze cultuur voor seksuele veiligheid? En waar liggen de verantwoordelijkheden? Hoe seksueel veilig ben ik en jij?
Seksuele onveiligheid kent vele lagen, van heel expliciet zoals verkrachting, aanranding, onvrijwillige betasting tot meer impliciet zoals de manier waarop iemand naar je kijkt, je naroept, een schijnbaar onschuldige opmerking maakt, toespelingen doet en alles wat daartussen zit. De meesten van ons plaatsen dit ver van hun bed - alleen gewelddadige verkrachters en foute mannen doen dit - maar in de subtiele onderstroom komt seksuele onveiligheid vaker voor dan je denkt.
Heb je wel eens het gevoel dat je recht hebt op seks van je partner of lukt het niet om nee te zeggen als je partner (of wie dan ook) seks wil en jij niet? Ben je wel eens ergens toe geforceerd of aan blootgesteld buiten jouw wil om? Ga jij wel eens over grenzen heen, zelfs van mensen van wie je houdt? Misschien omdat je de grenzen niet aanvoelt of je voelt ze wel maar negeert ze. Heb je je wel eens unheimisch gevoeld alleen op een afgelegen parkeerplaats of kijk je wel eens om je heen als je laat in de avond naar huis fietst?
We kunnen naar een uitzending als BOOS kijken en denken dat het ver van ons bed is, maar hoe speelt seksuele onveiligheid in je eigen leven? Hoe ben je zelf slachtoffer of dader van seksuele onveiligheid? Pas als we naar onszelf durven te kijken kunnen we een bijdrage leveren aan een seksueel veilige cultuur.
Seksualiteit is er, altijd en overal waar mensen zijn. We zijn namelijk seksuele wezens. Als we doen alsof het er niet is, verbannen we het naar de onderstroom. De vraag is dus niet of het er is maar hoe gaan we ermee om?
Hoe maken we wat in de onderstroom is expliciet? Want pas als het in ons bewustzijn komt, hebben we er invloed op. Het bestaan van regels en protocollen is belangrijk maar de realiteit leert ons dat dit slechts een lege huls blijft als we ze niet met ons bewustzijn voorleven.
In de onderstroom kan een slachtoffer seksuele onveiligheid lichamelijk ervaren als een knoop in je maag, spieren die samentrekken, een unheimisch, weeïg of angstig gevoel in je buik, een verkramping in je keel, een misselijk of juist bevroren gevoel. Of psychisch als een gevoel van verraad, monddood zijn of een voortdurende alertheid waarbij alle energie weglekt om met dit ‘gevaar’ in de onderstroom te dealen. Angst, schuld en schaamte zetten deze gevoelens vast.
En wat zou een (onbewust) potentiële dader ervaren in de onderstroom? Adrenaline? Een behoeftigheid die vervuld moet worden? Een drang die sterker is dan jezelf? Een obsessieve vernauwing? Zou een dader ergens diep down weten dat zijn/haar gedrag niet goed is en toch niet anders kunnen? Zou je als dader je eigen smoezen en manipulaties doorhebben en zou de incongruentie tussen weten en doen een alarmbel moeten laten afgaan?
In ieder contact nemen we (vaak onbewust) een bepaalde plek in. Of dat nou bij vrienden is, bij collega’s of in een liefdesrelatie. Ik onderscheid drie plekken: de boven-positie, de onder-positie en de gelijkwaardige plek.
De boven-positie
Vanuit een boven-positie nemen we een plek in waarbij we ons net wat groter, sterker of belangrijker maken dan anderen. Je kijkt naar de ander als minderwaardig (als individu of in zijn soort), als (lust)object, als iemand die jij kunt inzetten en gebruiken voor jouw behoeften. De macht van het patriarchaat laat hier nog duidelijke sporen na. Dit komt tot uiting in de manier waarop we naar de ander kijken, over de ander denken en hoe we ons gedragen richting die ander. In bepaalde muziekscenes worden vrouwen in liedjes consequent hoer genoemd. Blijkbaar vinden we dat normaal. Vanuit een boven-positie ligt daderschap op de loer. Je eigent jezelf makkelijker een recht of privilege toe en ziet niet wat dit voor de ander betekent.
De onder-positie
In de onder-positie maken we onszelf afhankelijk van de ander, we maken onszelf klein, onderdanig en minderwaardig. We zetten een ander op een voetstuk, kijken ertegen op en voor we het weten verleggen we onze grenzen om bij de ander in de gratie te vallen en doen concessies die we in het moment niet ervaren als grensoverschrijdend naar onszelf. Vanuit een onder-positie zijn we extra kwetsbaar om slachtoffer te worden. Je geeft je macht en zelfrespect weg, soms blind voor de manier waarop de ander met jou omgaat.
De gelijkwaardige plek
Vanuit deze plek zien we anderen als gelijkwaardig aan onszelf, we denken, voelen en gedragen ons vanuit deze gelijkwaardigheid. We zijn in staat om te voelen wat onze manier van denken, voelen en handelen voor een ander betekent en kunnen daarop reflecteren. De naam zegt het al: gelijk en waardig. Deze plek getuigt van een gezond zelfbeeld, respectvol naar jezelf en naar de ander. Op deze plek zijn we bereid om open en eerlijk van elkaar te (mogen) leren als gelijkwaardige leerlingen van het leven.
Als een verschil in machtspositie inherent is aan de relatie zoals bij docent-leerling, coach-jong talent, therapeut-cliënt, ouder-kind, moet je je extra bewust zijn van de verantwoordelijkheid van je autoriteitsplek, des te meer nog als de ander minderjarig is. Een verschil in machtspositie kan de boven- en onder-plek makkelijker wakker roepen en de gelijkwaardigheid in het machtsverschil uit het oog doen verliezen.
Als we de neiging hebben om in een onder- of boven-positie te stappen komt dat vaak door onderliggend trauma.
We hebben vanuit een vroege overleving geleerd om ons gevoel uit te schakelen, ons hart te pantseren en op alleen te gaan. Alleen zo kon je het volhouden als het onveilig was thuis, als je vader uitviel of je moeder weer gedronken had.
Mannen leren als kleine jongens om stoer en flink te zijn, vooral niet te huilen. In het negeren van je gevoeligheid, leer je over de grenzen van anderen te stappen zonder het zelf door te hebben.
Vrouwen leren als kleine meisjes dat ze juist wel mogen huilen maar vooral niet het haar op hun tanden laten zien want dan zijn ze ineens een viswijf. Zo werd het ze al vroeg afgeleerd om voor zichzelf op te komen en hun kracht te laten zien. Op het moment dat er iemand over je grenzen gaat bevries je, komt er geen geluid ook al wil je roepen of schreeuwen of kun je niet bewegen terwijl je lijf hard weg wil rennen.
Als je de neiging hebt een boven-positie aan te nemen ligt je uitnodiging vooral in het zacht maken en openen van je hart zodat je het oude beschermingspantser mag loslaten. Weer te gaan voelen wat je ooit niet mocht voelen of waar je destijds te alleen mee was. Wat je dacht dat kracht was, bleek valse macht te zijn. Je wilde een leegte opvullen met iets van buitenaf. Een seksuele kick/bevestiging zoeken kan een manier zijn om die leegte te vullen, waarbij je steeds meer nodig hebt om de leegte te verdrijven.
Als je de neiging hebt een onder-positie aan te nemen is je uitnodiging vooral om je kracht op te pakken, je grenzen weer te gaan voelen, je IK-kracht steviger neer te gaan zetten. Deze blokkade zit in je krachtcentrum, ongeveer een hand boven je navel. Je hart is wel open maar het ontbreekt je aan kracht. Je boosheid terug toe-eigenen is vaak een toegangspoort om bij je onderdrukte kracht te komen.
Vanuit vroege aanpassing en overleving hebben we niet geleerd wat gezonde grenzen zijn. In het onderdrukken van onze gevoelens zijn we het contact met onze interne grens kwijtgeraakt. Daarmee bedoel ik alle subtiele gevoelens en signalen vanuit ons lichaam die ons informatie geven over hoe het met ons gaat. We hebben geleerd daarover heen te stappen als olifanten in een porseleinkast. Als onze tere en kwetsbare gevoelens aan diggelen liggen, hoe kunnen we dan voelen wat we nodig hebben of voelen dat we over grenzen van anderen gaan? Dan helpen regels en protocollen niet, want we voelen er niet genoeg bij. Het raakt ons pas echt als grenzen blijkbaar ver en lang overschreden zijn. Hoe vaak zijn we dan al over onze zachte grenzen heen gestapt, als we echt eerlijk zijn?
Ik zeg niet dat er geen regels en protocollen moeten zijn, maar dat er qua voelbewustzijn nog veel te winnen is. Ons lijf is ons instrument om te kunnen voelen. In hoeverre hebben we contact met ons lijf? In hoeverre kunnen we waarnemen wat er in ons lijf gebeurt? Wat is er te voelen in ons hart, ons krachtcentrum, onze keel, onze buik, ons bekken? Zijn de verbindingen in ons lijf open of geblokkeerd? Bijvoorbeeld tussen hart (intimiteit, compassie, empathie) en bekken (seksualiteit, lust, verlangen). Waar het leven ons ooit heeft afgesplitst van het voelen, ligt de mogelijkheid om ons lijf weer te openen, als we de moed hebben erbij aanwezig te zijn met liefdevolle aandacht, ogen en adem.
Hoe meer voelbewustzijn we creëren, hoe beter en sneller we leren voelen wat onze grenzen zijn. Onze grenzen voelen is één ding, maar ze uitspreken kan een even grote uitdaging zijn.
Als we geen NEE kunnen zeggen, is onze JA ook niets waard. Pas als we de veiligheid in onszelf voelen om onze NEE uit te spreken, kun we ook voluit JA zeggen tegen wat we wel willen. Het uitspreken van onze NEE kan een diepe angst oproepen: angst voor het oordeel, angst om er niet meer bij te horen, angst dat de ander boos op je wordt, angst om verlaten te worden, angst om kansen te missen, enzovoort.
Het vraagt veel stevigheid in jezelf om een heldere NEE en JA te voelen en naar buiten te brengen. Het oefenen hiermee in kleine alledaagse zaken kan je helpen deze stevigheid op te bouwen. Als iemand je een vraag stelt kun je gaan letten op de (subtiele) taal van je lichaam. Sluit het zich of trekt het samen, dan is dat vaak een nee. Gaat er iets open, dan is dat meestal een ja. Hetzelfde geldt als iemand je aanraakt: beweegt je lijf ervan weg door zich terug te trekken, dan is dat een nee. Beweegt je lijf naar de aanraking van de ander toe, dan is dat vaak een ja-teken. Ons hoofd kan onze ja of nee makkelijk saboteren (vanuit overleving, aanpassing), maar ons lijf liegt niet.
Seksuele energie is een sterke kracht. Als we deze op een gezonde en adequate manier ontwikkelen en leren gebruiken is het een enorm voedende energie die ons veel kan brengen. Vele mensen hebben hierin echter schade/trauma opgelopen waardoor er een onderdrukking of juist een grenzeloosheid is ontstaan.
Seksuele onderdrukking en seksuele grenzeloosheid zijn beiden voorbeelden van ongezonde uitersten die zorgen voor onveiligheid. Seksuele onderdrukking krijgt altijd een weerslag de andere kant op. Probeer een bal onder water te houden, er komt een moment dat hij je ontglipt en naar boven schiet. Onderdrukking leidt tot oncontroleerbare uitspattingen. Je probeert wekenlang geen suiker te eten en ineens eet je een complete slagroomtaart en alle zoet dat maar voorhanden is. Ook bij seksuele grenzeloosheid komt de boemerang vroeg of laat terug. Je lijkt alles onder controle te hebben maar dan blijkt de ander toch te praten terwijl je gedrag in nevelen gehuld moest blijven.
In het gezonde midden hebben we toegang tot onze seksuele energie en leren we deze op een gezonde manier te kanaliseren. Alles wat we uitsluiten bepaalt de dynamiek van uitersten (onderdrukking of grenzeloosheid). Aan beide kanten worden we geleefd en zitten we niet zelf achter het stuur (onder- of bovenpositie) wat per definitie voor onveiligheid zorgt. Als we beiden kanten kunnen insluiten met bewustzijn krijgen we een keuze. Je wordt veilig voor jezelf en voor de ander en kunt handelen vanuit het gezonde midden.
In 1952 is in België een wet afgeschaft die stelt dat vrouwen moeten voldoen aan de seksuele behoeften van de man. Doen ze dat niet, dan mogen mannen scheiden zonder enige vorm van alimentatie. Dit is nog maar een halve eeuw geleden. Onze geschiedenis laat golven zien van seksuele onderdrukking afgewisseld met seksuele grensoverschrijding. Als we geen nieuwe beweging maken kunnen we er donder op zeggen dat er als antwoord op #MeToo weer een periode van onderdrukking volgt. Dit helpt ons niet verder. Alleen een beweging naar binnen, waar ieder individu zelf verantwoordelijkheid neemt over de eigen seksuele veiligheid via vrijwillige begrenzing kan bijdragen aan een nieuwe cultuur waarin niemand meer over zijn/haar schouder hoeft te kijken.
Lieve groet,
Hannah
PS: Heb je behoefte om te reageren op deze blog, voel je welkom!
*BNNVara-programma BOOS, gepresenteerd door Tim Hofman, 20 jan. 2022
Wil je aan de slag met het helen van de oude pijn en jezelf uit de liefdesbange dynamiek bevrijden? Dan is de online training Liefdeskunst iets voor jou. Je kunt 3 gratis lessen aanvragen om te kijken of deze training aansluit bij jouw behoeften.
Graag houd ik je op de hoogte van alle activiteiten en ontwikkelingen. Ik ga vanzelfsprekend zorgvuldig om met je gegevens. Voor meer info: bekijk de Privacyverklaring.
